De Toekomsttuin
dit artikel is nog maar een concept
Steeds meer mensen zijn zich bewust van klimaat verandering, maar wat kun je er aan doen en hoe kunnen we onze stad toekomstbestendig maken? Wij, vrijwilligers en tuiniers in de buurt Transvaal, hebben deze vraag vertaald naar een heel concreet stukje grond: het Beijersveld.
Oorspronkelijk plan
In 2017 zijn we onder begeleiding van Eetbaar park en landschapsarchitect Rutger Spoelstra begonnen met een ontwerp voor de groenstrook langs het sportveld op het Beijersveld, grenzend aan het verzorgingshuis WZH Transvaal. We hebben dit ontwerp gemaakt op basis van permacultuur-principes. Met als visie dat we door samen te werken met de natuur een robuust en divers ecosysteem creëren.
Uitdagingen
We zijn in de vertaling van ontwerp naar praktijk verschillende uitdagingen tegengekomen; de bodem was zeer verarmd en er was geen enkele vorm van watertoevoer. Het naastgelegen gebouw heeft helaas geen externe regenpijp en zodoende was het wachten op de aanleg van een waterpunt. Na enige vertraging is deze er inmiddels, maar veel te ver om de tuin te gebruiken als eetbare pluktuin zoals oorspronkelijk voorzien. Door aanhoudende droogte zijn de geplante bessenstruiken verdord en enkele bomen hebben het ook heel moeilijk. Doordat we het gebied hebben ingezaaid met een mengsel van wilde planten is de bodem echter wel verbeterd. Dat het gehele gebied tijdens de extreme droogte van mei dit jaar relatief groen is gebleven terwijl het omliggende grasland volledig vergeeld was, heeft dit bewezen.
De ommekeer
We werden geconfronteerd met droogte en een verarmde bodem. Twee uitdagingen die in toenemende mate niet alleen lokaal, maar wereldwijd een grote uitdaging vormen voor mens en natuur.
Permacultuur is meer dan alleen een eetbare tuin aanleggen. Het biedt ons een nieuw perspectief en handvatten om systemisch oplossingen te bedenken. Zo maken we bij permacultuur gebruik van een belangrijk principe: van elk probleem een oplossing maken (reframe!). Dat gebeurt ook in de natuur. Zijn er bijvoorbeeld slakken in een tuin, dan is er geen sprake van een teveel aan slakken, maar van een tekort aan ganzen. Ganzen eten namelijk slakken en door ganzen te introduceren kan het ‘systeem’ weer in balans komen.
Dit toepassend op het Beijersveld, is er geen gebrek aan watertoevoer, er is gebrek aan wateropvang. De planten zijn niet verdroogd door de droogte, het waren in de eerste plaats de verkeerde planten binnen het geboden klimaat. Planten kunnen bijdragen aan het opvangen en vasthouden van water. Dus, is het dan niet gek om een kraan te introduceren?
Door middel van deze denkwijze kunnen we toewerken naar een robuust systeem, adaptie in plaats van symptoombestrijding. En dat is, in onze optiek, precies hetgeen wat ook nodig is op grote schaal. We hebben daarom onszelf de ambitie gesteld om het stukje Beijersveld als voorbeeld te nemen voor de grote wereld om ons heen en om klimaatadaptatie tastbaar te maken.
De oplossing(en)
Een toekomsttuin zonder externe watertoevoer midden in de stad, die ook nog een ecosysteemfunctie vervuld voor het bredere gebied. Om deze uitdaging te realiseren maken we naast de permacultuur-ontwerpprincipes ook gebruik van twee andere inspiratiebronnen/tools: ‘Rainwater harvesting’ en ‘Xeriscaping’
Rainwater harvesting
“With global warming becoming an accepted fact, the impression is given that the major issue related to climate change is rising temperatures, and yet in reality the main effects of global warming will be played out worldwide through water. Shifting climatic patters will not only deny the basic ability of people to feed themselves but also increase the frequency of severe and destructive storms and associated widespread flooding and contamination. …In short water will be problematic because we have too little of it but also because we have too much of it. “- Nigel Dunnett and Richard Clayden, Rain gardens.
Regenwaterinfiltratie en -opvang zijn methodes om de waterbuffercapaciteit van een gebied te vergroten. Daarbij speelt niet alleen droogte een rol, maar juist ook hevige regenval. Ook in Nederland hebben we steeds vaker een hevige bui na een lange periode van droogte. Regenwater ‘oogsten’ gebeurt vooral door in de fysieke ruimte gebruik te maken van planten, reliëf en verschillende natuurlijke materialen. Schelpen, grind en stenen kunnen infiltratie capaciteit vergroten en planten zijn belangrijk om de grond vast te houden, zodat hij niet wegspoelt. Voor de opvang van water in ‘De Toekomsttuin’ willen we gebruikmaken van de aanwezige helling en daarbij een netwerk van geulen, terrassen en een wadi aanleggen. De wadi ’vormt een tijdelijke poel bij regenval. Deze wordt met stenen gevuld en met oever- en moerasplanten beplant. De stenen zorgen ervoor dat er water in de poel kan staan zonder dat (gevaarlijk) hoog water ontstaat, zoals in een vijver. Er is in 2019 al een vijver geplaatst, deze zal geïntegreerd worden in het nieuwe ontwerp om water te bieden aan insecten kikkers en andere fauna, de vijver is inmiddels beveiligd met betongaas.
Xeriscaping
Xeriscaping is een type landschapsarchitectuur speciaal ontworpen voor gebieden die gevoelig zijn voor droogte, of voor eigenschappen waar waterbehoud wordt beoefend. Het is afgeleid van het Griekse xeros wat "droog" betekent, xeriscaping betekent letterlijk ook "droog landschap." De uitgangspunten van xeriscaping komen overeen met de principes van permacultuur, het enige verschil is dat xeriscaping nadrukkelijk droogtebestendigheid en waterbesparing als hoofddoel heeft. Door gebruik te maken van planten die weinig water gebruiken maar wel met hun wortels water vasthouden, wordt het watervasthoudend vermogen van de bodem verbeterd en erosie voorkomen. Dat vormt een belangrijke basis voor verder biodiversiteitsherstel. Er is in verschillende delen van de wereld, o.a. Californie (zie foto) ruime ervaring met Xeriscaping, maar in Nederland is het nog relatief onbekend.
Doelen
Zand en een waterkraan waarmee kinderen kunnen spelen is heel leuk, maar het zet niet bepaald aan het denken over waar dat water vandaan komt en het versterkt het beeld dat we in Nederland wel genoeg water hebben. Naast het doel om voor bewoners en omliggende organisaties (verzorgingshuis, scholen, kinderopvang en maatschappelijk werk) natuurbeleving in eigen buurt te creëren, willen we ook een bijdrage leveren aan educatie op het gebied van klimaat, water en biodiversiteit.
Wij willen graag speelse en educatieve elementen in ons ontwerp opnemen, gericht op de waarde van water. Bijvoorbeeld: een plastic zeil om condens op te vangen van plantentranspiratie. Hieronder kun je een glas of fles plaatsen, wat zichtbaar maakt hoe planten bijdragen aan de waterkringloop.
Het omliggende sportveld en de speeltuin (gras, kunstgras en zachte berm) zijn relatief eenzijdig beplant en daardoor relatief arm aan biodiversiteit, daarom is het belangrijk dat de toekomsttuin deze functie voor het bredere gebied vervult. Zodat insecten, vogels en andere dieren een habitat hebben, dit vergroot de natuurbeleving in het hele Beijersveld. Want, hoe prachtig is het als er in de speeltuin af en toe een vlinder langskomt of er een roodborstje landt?
Door gebruik te maken van een diversiteit aan droogtebestendige beplanting en regenwaterinfiltratie mogelijk te maken, dragen we bovendien bij aan het grondwater peil en de waterhuishouding van het omliggende gebied.
Het doel van ‘De Toekomsttuin’ gaat verder dan de wijk Transvaal. Zoals vermeld, willen wij graag een reële bijdrage leveren aan het tastbaar maken van klimaatadaptatie op wijkniveau. We hopen op deze wijze beleidsmakers en burgers te inspireren om op een andere manier na te denken over groen in de stad.